EALPO 2024 podsumowanie konferencji zorganizowanej w dniach 6-8.09.2024 r. przez Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki Politechniki Krakowskiej, Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii oraz Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne w Niepołomicach.
Konferencje EALPO (Environmental and Astronomical Light Pollution) w zamierzeniu są międzynarodowym rozszerzeniem odbywających się corocznie od 2013 r. Ogólnopolskich Konferencji na temat Zanieczyszczenia Świetlnego (OKZŚ). Konferencje OKZŚ odbywają się w różnych ośrodkach akademickich w Polsce (Warszawa, 2014: Wrocław, 2015: Kraków, 2016: Rzeszów, 2017: Warszawa, 2021: Łódź, 2023: Toruń). Natomiast Konferencje EALPO odbywają się w Krakowie i w sąsiednich miejscowościach, a ich głównym organizatorem jest Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki (dawniej: Wydział Inżynierii Środowiska) Politechniki Krakowskiej.
Konferencje EALPO i OKZŚ odbywają się naprzemiennie w cyklu dwuletnim. Tegoroczna edycja konferencji EALPO zorganizowana została w dniach 6-8 września. Ze strony środowiskowej organizatorem był Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki Politechniki Krakowskiej (WIŚiE), natomiast ze strony astronomicznej Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii (PTMA). Trzecim współorganizatorem było Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne w Niepołomicach (MOA), które zapewniło pełną obsługę logistyczną konferencji, w tym przede wszystkim salę wykładową z możliwością zdalnego uczestnictwa, jak również miejsca noclegowe oraz zaplecze gastronomiczne. Patronami konferencji byli: prof. dr hab. inż. Andrzej Szarata, Rektor Politechniki Krakowskiej, Light Pollution Think Tank, Polskie Towarzystwo Astronomiczne oraz Stowarzyszenie Polaris-OPP. W Komitecie Honorowym konferencji zasiadali mgr Mieczysław Janusz Jagła, Prezes PTMA, mgr Dominik Pasternak, Dyrektor MOA oraz dr hab. inż. Stanisław Rybicki, prof. PK, Dziekan WIŚiE. Partnerami naukowymi konferencji był Uniwersytet Rolniczy w Krakowie oraz Wydział Fizyki i Astronomii Uniwersytetu Wrocławskiego. W skład komitetu naukowego wchodziło 15 naukowców z różnych ośrodków krajowych i zagranicznych. Patronatu medialnego Konferencji udzieliły: czasopismo INSTAL, czasopismo Urania – postęp astronomii oraz portal TERAZ ŚRODOWISKO.
Konferencja poświęcona była problemowi zanieczyszczenia środowiska światłem sztucznym zarówno w aspekcie środowiskowym, jak też astronomicznym. Jej celem było przedstawienie problemu zanieczyszczenia światłem w ujęciu interdyscyplinarnym oraz omówienie sposobów minimalizacji tego zjawiska i jego negatywnych skutków. W związku z interdyscyplinarnością omawianego zagadnienia, konferencja została podzielona na szereg bloków tematycznych, takich jak:
- wpływ zanieczyszczenia świetlnego na zdrowie człowieka,
- wpływ zanieczyszczenia świetlnego na florę i faunę,
- wpływ zanieczyszczenia świetlnego na badania astronomiczne,
- wpływ planowania architektonicznego na ograniczenie zanieczyszczenia świetlnego,
- meteorologiczne aspekty zanieczyszczenia świetlnego,
- sposoby redukcji zanieczyszczenia świetlnego i minimalizacji jego negatywnych efektów,
- turystyka ciemnego nieba w kontekście zanieczyszczenia świetlnego,
- uświadamianie społeczeństwu zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem świetlnym,
- ekonomiczne i prawne aspekty zanieczyszczenia świetlnego.
W konferencji wzięło udział 37 uczestników reprezentujących 18 jednostek naukowych, w tym 11 gości zagranicznych z 8 krajów (Hiszpania, Izrael, Meksyk, Niemcy, Polska, Słowacja, Ukraina, Wielka Brytania). Wygłoszono 18 referatów oraz zaprezentowano 2 postery. W celu ułatwienia udziału każdemu zainteresowanemu, konferencję zorganizowano w trybie hybrydowym, co oznacza, że część uczestników (25 osób) brała udział w obradach stacjonarnie, natomiast pozostali połączeni byli zdalnie z obradami konferencji za pośrednictwem platformy internetowej Zoom. Umożliwiło to udział w konferencji tym, którzy z różnych powodów nie mogli na nią przybyć osobiście. Nowoczesna technologia pozwoliła uczestnikom zdalnym brać pełny udział w konferencji, umożliwiając im zarówno prezentowanie własnych referatów, jak też wysłuchiwanie prelekcji realizowanych stacjonarnie – mogli też zadawać pytania prelegentom.
Konferencja rozpoczęła się w piątek 6 września w Audytorium Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicach o godz. 9:30. Zebranych gości przywitał osobiście JM Rektor Politechniki Krakowskiej, prof. dr hab. inż. Andrzej Szarata, który następnie przekazał prowadzenie obrad Przewodniczącemu Komitetu Organizacyjnego, dr. hab. Tomaszowi Ściężorowi, prof. PK. Przewodniczący przywitał wszystkich obecnych, w tym Burmistrza Niepołomic, Pana Michała Hebdę, jak również przedstawicieli Biura Rzecznika Praw Obywatelskich z Warszawy.
Rozpoczynając obrady konferencji, Tomasz Ściężor zaprosił prof. dr hab. Krystynę Skwarło-Sońta (Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska) do wygłoszenia wykładu inauguracyjnego „Role of light in human health: between benefit and threat”, poświęconego wpływowi sztucznego oświetlenia na zdrowie ludzi. Prelegentka przedstawiła problem negatywnego wpływu sztucznego oświetlenia w nocy, szczególnie o zimnej barwie światła, na zaburzanie rytmu dobowego człowieka, co prowadzi rozwoju szeregu chorób, w tym nowotworowych.
Po krótkiej przerwie rozpoczęła się pierwsza sesja konferencji, poświęcona teorii zanieczyszczenia świetlnego oraz metodologii określania stopnia tego zagrożenia cywilizacyjnego. Pierwszy z prelegentów, František Kundracik (Comenius University, Bratysława, Słowacja), występując w zastępstwie chorego Miroslava Kocifaja (ICA, Slovak Academy of Sciences, Bratysława, Słowacja), w referacie „Night-sky polarization: Model vs. Experiment” przedstawił badania dotyczące polaryzacji światła nocnego nieba oraz zaprezentował pierwszy model, opisujący ten problem. Drugi z prelegentów, Salvador Bará (Universidade de Santiago de Compostela, Galicja, Hiszpania) w referacie „Trust, but verify: Reducing artificial light emissions and monitoring compliance” przypomniał powody, dla których całe sztuczne światło emitowane na zewnątrz jest zanieczyszczeniem środowiska. Zwrócił uwagę nie tylko na całkowitą emisję światła, lecz również na znaczenie lokalnego stężenia fotonów pochodzenia antropogenicznego, oraz propagacji tego oświetlenia w atmosferze.
Kolejnym prelegentem był ponownie František Kundracik (Comenius University, Bratysława, Słowacja), który zaprezentował własnej konstrukcji spektrometr nocnego nieba. Urządzenie to pozwala na identyfikację źródeł światła w mieście odpowiedzialnych za zanieczyszczenie światłem w jego strefie podmiejskiej. Zademonstrował skuteczność wykorzystania tego urządzenia do zbadania widma nocnego nieba w różnych częściach Bratysławy.
W kończącej tę sesję prezentacji Tomasz Ściężor (Politechnika Krakowska, Kraków, Polska) opisał działającą od kilku lat sieć monitoringu zanieczyszczenia świetlnego w Małopolsce i przedstawił część uzyskanych w ramach jej pracy wyników badań.
Następującą po opisanej sesji przerwę kawową połączono z sesją posterową, która dodatkowo również prowadzona była zdalnie na platformie Zoom. Prezentowane postery poświęcone były mobilnym pomiarom jasności nocnego nieba w okolicach Krakowa (Natalia Konderak, Waldemar Ogłoza, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej, Kraków, Polska) oraz programowi edukacyjnemu „Astroturystyka” w warunkach zanieczyszczonego świetlnie nieba (Larysa Kudashkina, Odessa National Maritime University, Odessa, Ukraina).
Po, następującej po sesji posterowej, przerwie obiadowej rozpoczęto obrady drugiej sesji konferencji, poświęconej ochronie ciemnego nieba. Jako pierwszy wystąpił Ladislav Kómar (ICA, Slovak Academy of Sciences, Bratysława, Słowacja), który w referacie „Uplight fraction of selected European cities estimated from surrounding scattered radiation” przedstawił analizę statystyczną frakcji światła emitowanego w górę przez źródła miejskie, co jest istotne dla oceny poziomu zanieczyszczenia światłem w mieście i na obszarach wiejskich oraz dla opracowania skutecznych przepisów oświetleniowych w celu ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego. Następnie Monika Sitek (Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska) w referacie ‘The situation in the North Station of Astronomical Observatory of the University of Warsaw – light pollution in Ostrowik’ przedstawiła narastający problem pogarszania się jakości nocnego nieba w otoczeniu obserwatorium astronomicznego UW w Ostrowiku, co, z związku z rozwojem urbanizacji, może niedługo doprowadzić do zaprzestania działalności naukowej tej instytucji. Na zakończenie tej sesji, Dominika Daab (Uniwersttet Mikołaja Kopernika, Toruń, Polska) w referacie „Do snowy winters increase the brightness of the sky over Poland?” rozważyła zagadnienie wzrostu jasności nocnego nieba w obecności pokrywy śnieżnej na powierzchni ziemi. Została zaprezentowana analiza obejmująca wyniki kilkuletnich obserwacji zebranych w wybranych punktach pomiarowych zlokalizowanych w centrum miasta i poza jego granicami.
Po zakończeniu obrad konferencji w tym dniu jej uczestnicy udali się do pobliskiego Zamku Królewskiego w Niepołomicach, gdzie, niezależnie od spaceru przez praktycznie wszystkie wnętrza zamkowe, wliczając w to również gotyckie piwnice, zwiedzili Galerię Malarstwa Europejskiego, Galerię Malarstwa Polskiego oraz Wystawę Łowiecką. Po zwiedzeniu zamku, uczestnicy konferencji zebrali się na zorganizowanej w restauracji zamkowej uroczystej kolacji.
W drugim dniu konferencji, w sobotę 7 września o godz. 10:00, ponownie w Auli MOA w Niepołomicach, rozpoczęto obrady pierwszej w tym dniu sesji, poświęconej ochronie środowiska w aspekcie zanieczyszczenia światłem. Pierwszym występującym w tym dniu był Paweł Tysiąc (Politechnika Gdańska, Gdańsk, Polska), który przedstawił prezentację „The path towards addressing adverse impacts of light and noise pollution on terrestrial biodiversity and ecosystems – Horizon EU project overview”, poświęconą zagadnieniu wpływu zanieczyszczenia światłem i hałasem na bioróżnorodność biologiczną, zwłaszcza ekosystemów lądowych. Omówiony został projekt mający na celu stworzenie przestrzenno-czasowego rozkładu zanieczyszczenia światłem i hałasem oraz ich łącznego wpływu na ekosystemy. Zaprezentowano praktyczne rozwiązania, takie jak wdrożenie polityki lub wykorzystanie systemów rozwiązań technologicznych.
W kolejnej prelekcji „Illumination of the campus of the AGH University of Science and Technology in Krakow in the context of light pollution” Natalia Słaboń, Aleksandra Tarnowska i Justyna Zając (Politechnika Krakowska, Kraków, Polska) zaprezentowały wyniki swoich badań oświetlenia kampusu AGH w Krakowie, jako jednego z najsilniejszych źródeł nocnego oświetlenia w mieście. Badania wykazały, że pomimo modernizacji oświetlenia w ciągu ostatnich lat, kampus AGH pozostaje obszarem o nadmiernym oświetleniu, wymagającym dalszej optymalizacji. Wskazano na konieczność naprawy i konserwacji opraw oświetleniowych w celu poprawy równomierności oświetlenia i minimalizacji jego negatywnego wpływu na środowisko.
Sesję zakończyło wystąpienie Tomasza Ściężora (Politechnika Krakowska, Kraków, Polska), który w prezentacji „Color filters as a tool to reduce the emission of blue light emitted by LED sources in the context of reducing light pollution”, zauważając szkodliwość generowanego przez większość dostępnych na rynku opraw LED światła o wysokiej temperaturze barwy, zaproponował tanie i proste rozwiązanie tego problemu przez instalację na istniejących oprawach filtrów barwnych, obniżających temperaturę barwy. Przeanalizowano kilka rodzajów takich filtrów, zarówno pod kątem ich efektywności, jak i kosztów.
W czasie przerwy, ogłoszonej po opisywanej sesji konferencji, jej uczestnicy udali się na zwiedzanie unikalnego Muzeum Fonografii w Niepołomicach, w którym zapoznali się z historią urządzeń odtwarzających i zapisujących dźwięk począwszy od XIX w., a skończywszy na współczesności.
O godzinie 13 rozpoczęła się czwarta, ostatnia w tym dniu sesja, poświęcona biologicznym i medycznym aspektom zanieczyszczenia świetlnego. Anat Barnea (Open University of Israel, Izrael) przedstawiła prezentację „How are brain plasticity, behavior, and melatonin in birds influenced by light pollution?”, poświęconą wpływowi sztucznego oświetlenia na plastyczność mózgu ptaków. Stwierdzono, że sztuczne oświetlenie nocne powoduje większą śmierć neuronów oraz wpływa na gęstość neuronów w zależności od regionu i płci.
Kolejna prelekcja, „ALAN and smartphone – two contemporary factors disturbing human well-being”, którą wygłosiła Krystyna Skwarło-Sońta (Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska), poświęcona była zagadnieniu wpływu światła o wysokiej temperaturze barwowej (niebieskiego) na produkcję melatoniny, a przez to na samopoczucie ludzi. Wskazano w szczególności na wpływ używania smartfonów przed snem, generujących tego rodzaju światło, na jakość snu.
Kolejne wystąpienie „Light pollution as stress factor for Tagetes erecta plants”, które wygłosiła Anna Kołton (Uniwersytet Rolniczy, Kraków, Polska), poświęcone było wpływowi sztucznego światła w nocy na rozwój roślin. Stwierdzono, że rośliny poddane działaniu światła w nocy zawiązują pąki kwiatowe później, niż podobne rośliny w warunkach naturalnego cyklu dobowego. Ponadto, ich potencjał do prowadzenia fotosyntezy jest zaburzony.
Na zakończenie tego dnia konferencji Agnieszka Chechelska (Politechnika Krakowska, Kraków, Polska) przedstawiła prezentację „Light pollution and eutrophication: current insights and implications”, poświęconą wpływowi oświetlenia nocnego otoczenia zbiorników wodnych na ich eutrofizację. Stwierdzono, że zanieczyszczenie światłem zakłóca nocne zachowanie zooplanktonu, zmniejszając jego migrację pionową i późniejsze żerowanie na glonach, co prowadzi do zwiększenia biomasy glonów w zbiorniku. Zanieczyszczenie światłem wywołuje również nocną fotosyntezę glonów, co również przyspiesza eutrofizację. Zauważono, że rozwiązanie problemu zanieczyszczenia światłem ma kluczowe znaczenie dla kontroli eutrofizacji oraz ochrony ekosystemów wodnych.
Po przerwie obiadowej stacjonarni uczestnicy konferencji wysłuchali prelekcji Janusza Nicewicza (Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne [MOA], Niepołomice, Polska) poświęconej historii i działalności edukacyjnej MOA, a następnie zwiedzili pracownie naukowe MOA i wzięli udział w dwóch seansach w planetarium MOA.
W trzecim, ostatnim dniu konferencji, w niedzielę 8 września o godz. 10:00, w Auli MOA w Niepołomicach, rozpoczęto obrady jedynej w tym dniu sesji, poświęconej aktywności obywatelskiej w ochronie ciemnego nieba. Jako pierwszy wystąpił Sicco Bauer (Sternwarte, Drezno, Niemcy) z prezentacją „Nachtlicht-BüHNE: a German citizen science project to create large area lighting surveys”, poświęconą analizie źródeł zanieczyszczenia światłem w przestrzeni publicznej w miastach. Stwierdzono, że okna mieszkań, latarnie uliczne i witryny sklepowe są najczęściej zauważanym rodzajem źródła światła w miastach. Wskazano na znaczną przewagę liczby źródeł światła na jednostkę powierzchni nad liczbą wynikającą z wielkości radiancji zmierzonej satelitarnie.
Na zakończenie obrad konferencji Wojciech Noga (Stowarzyszenie Polaris-OPP, Jeleśnia, Polska) wygłosił referat „Sopotnia Wielka – International Dark Sky Community”, podsumowujący działalność stowarzyszenia Polaris-OPP w miejscowości Sopotnia Wielka w gminie Jeleśnia. Okazją do tego wystąpienia było uznanie w listopadzie 2023 r. Sopotni Wielkiej za Międzynarodową Społeczność Ciemnego Nieba przez International Dark-Sky Association. Już w 2001 r., przy udziale młodzieży i władz lokalnych, rozpoczęto kampanię informacyjną pokazującą pozytywne skutki ekonomiczne i społeczne ochrony ciemnego nieba. W rezultacie osiągnięto porozumienie w sprawie wyłączenia części oświetlenia ulicznego i skrócenia ogólnych godzin operacyjnych, począwszy od 2002 r. Dzięki tym wysiłkom Sopotnia Wielka stała się popularnym miejscem astroturystyki.
Konferencję zakończyła otwarta dyskusja panelowa „Public awareness of light pollution threats: current status and future prospects”, z udziałem zarówno stacjonarnych, jak tez zdalnych uczestników. W czasie trwającej ponad dwie godziny dyskusji omówiono szereg tematów poruszonych w czasie konferencji, zauważając konieczność dalszego ich rozwijania przez badaczy z wielu dziedzin nauki i techniki.
Wszyscy uczestnicy konferencji, zarówno stacjonarni, jak też zdalni, uznali ją za niezwykle udaną, zapowiadając swój udział w planowanej konferencji EALPO 2026.
Uczestnicy otrzymali certyfikaty potwierdzające udział w Konferencji.
oprac. dr hab. Tomasz Ściężor, prof. PK
